بیچاره کسی است که عاق پدر یا مادر باشد. نه در دنیا خیر می‏بیند و نه در آخرت. یک لقمه نانی به دل خوش از گلوی او فرونمی‏رود. و یک شربت آبی گوارا به کام او نمی‏رسد. و جمیع آیات و اخبار بی‏شماری‏که در خصوص ذم قطع رحم وارد شده است‏به مذمت آن نیز دلالت می‏کند. حق ـ سبحانه و تعالی ـ می‌‌فرماید:

«حکم فرمود پروردگار به اینکه جز او را پرستش مکن و بندگی‏ننمای. و نسبت ‏به پدر و مادر احسان و نیکی به جای آور، چنانچه یکی از ایشان یا هر دودر نزد تو به سن پیری برسند، اف بر روی ایشان مگوی. و چنانچه از تو چیزی خواهش‏نمایند ایشان را رد مکن. و با ایشان سخن شایسته گوی‏.»[1]

و از حضرت پیغمبر6 مروی است که: «زنهار! حذر کنید ازعقوق پدر و مادر، به درستی که: بوی بهشت از هزار ساله راه شنیده می‏شود، و با وجوداین نمی‏شنود آن را کسی که عاق باشد. و نه کسی که قطع رحم کرده باشد. و نه پیرزناکار. و نه کسی که از راه تکبر جامه خود را بکشد.» [2]

و فرمود: «هر که صبح کند، در حالتی که پدر و مادر بر او غضبناک باشند، داخل صبح می‏شود در حالی که دو در جهنم بر روی او گشوده است‏.»[3]

و حضرت امام جعفر صادق7 فرمود که: «هر که از روی خشم نگاه به‏پدر و مادر کند، در حالتی که پدر و مادر بر او ظلم کنند، خدا هیچ نمازی را از او قبول‏نمی‏کند.» [4]

و فرمود: «چون روز قیامت ‏شود، پرده‏ای از پرده‏های بهشت ‏برداشته شود، و به این ‏سبب از پانصد سال راه، هر که را مشامی باشد بوی بهشت را می‏شنود، مگر یک طایفه. عرض شد که: آن کیست؟ فرمود: عاق و الدین‏.»[5]

و فرمود: «اگر پست‏تر از اف گفتن بر روی پدر و مادر، چیزی می‏بود، خدا از آن ‏نهی می‏فرمود. پائین‌ترین مرتبه عقوق، اف گفتن بر ایشان است. و از جمله عقوق ‏تیز نظر کردن بر روی ایشان است‏.»[6]

شخصی از حضرت امام موسی7 سؤال کرد که: «چگونه است اگر کسی ‏به یکی از فرزندان خود گوید؛ پدر و مادرم فدای تو باد، آیا باکی دارد یا نه؟ فرمود: چنین می‏بینم که اگر پدر و مادر او زنده باشند، این از عقوق باشد و اگر مرده باشند باکی نیست‏.»[7]

و اخبار در ذم عقوق والدین بسیار، بلکه به اتفاق علما، از گناهان کبیره است. و با وجود اختلاف ایشان در عدد گناهان کبیره، هیچ یک خلاف در کبیره بودن آن‏نکرده‏اند. و اکثر اخباری که در بیان کبایر وارد شده است، متضمن عقوق والدین هست.

و در بعضی از اخبار قدسیه وارد است که: پادشاه عالم فرمود که: «به عزت و جلال، و بلندی شأن خودم سوگند، که اگر عاق والدین عبادت جمیع پیغمبران را بکند از او قبول نمی‏کنم‏.»[8]

و اول چیزی که در لوح محفوظ نوشته شد، این بود که: «منم خدائی که به جز من ‏خدائی نیست. هر که پدر و مادر از او راضی باشند من نیز از او راضی هستم. و هر که‏پدر و مادر بر او خشمناک باشند من نیز بر او خشمناکم‏.»[9]

و حضرت پیغمبر6 فرمود که: «جمیع مسلمین در روز قیامت مرا خواهند دید، مگر عاق والدین، و شراب خوار، و کسی که نام مرا بشنود و صلوات بر من‏نفرستد.» [10]

و همین قدر از برای عاق والدین کافی است که: پیغمبر خدا بر او نفرین کرد و فرمود: «هر که پدر و مادر، یا یکی از آنها را ادراک کند، و او را از خود راضی نسازد هرگزآمرزیده مباد. جبرئیل بر نفرین آن حضرت آمین گفت‏.»[11]

و در اخبار بسیار وارد، و به تجربه و عیان ثابت است که؛ هر که بدی با پدر و مادر، یا یکی از آنها نماید عمر او کوتاه و زندگانی او به تلخی می‏گذرد. و فقر و پریشانی به او هجوم می‏آورد. و سکرات مرگ بر او شدید می‏گردد. و جان کندن بر او دشوار می‏شود.

و همچنین از اخبار و آثار و تجربه روزگار، مستفاد است که؛ نفرین پدر بر فرزند به‏ درجه استجابت می‏رسد. پس‌‌ هان‌‌ ای جان برادر! با هوش باش و بر جان خود رحم‏کن. و از تیغ عقوق پدر و مادر حذر نمای. و یاد بیاور تحمل سختی‌ها و زحمت ایشان را در پرورش تو، خود بی‏خوابی کشیدند تا تو را خواب کنند. و گرسنگی خوردند تا تو را سیر کنند. سال‌های سال، تو را در آغوش مهربانی کشیده‏اند، و به شیره جان پروریده‏اند و عمر و جان خود را در راه تو صرف نموده‏اند.

زهی بی‏مروتی و بی‏انصافی که بعد از آنکه اندک قوّتی در خود بیابی، همه آنها را فراموش کنی.

و بدان که؛ عقوق پدر و مادر عبارت است از: خشم آوردن و شکستن دل، و آزردن‏ خاطر ایشان. و به هر نوع که دل ایشان آزرده شود عقوق حاصل می‏شود و آدمی ‏مستحق عذاب الهی و بلای غیر متناهی می‏گردد، خواه به زدن باشد، یا دشنام دادن، یا صدا به ایشان بلند کردن، یا تیز بر ایشان نگریستن، یا از ایشان روی گردانیدن و بی‏اعتنائی یا نافرمانی ایشان نمودن در امری که اطاعت ایشان لازم است. چنانچه مذکور خواهد شد.

حضرت رسول6 فرمود که: «نیکویی با پدر و مادر، افضل‏است از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد در راه خدا.» [14]

و مروی است که؛ مردی به نزد آن سرور آمد. عرض کرد: «یا رسول الله! مرا وصیتی ‏فرمای. فرمود: شرک به خدا نیاور. اگر چه تو را به آتش بسوزانند و عذاب کنند. که بایددل تو به ایمان مطمئن باشد. و پدر و مادر خود را اطاعت کن و نیکویی به ایشان کن، خواه زنده باشند و خواه مرده. و اگر تو را امر کنند که دست از مال و اهل خود بردار، پس چنان کن‏.»[15]

«و دیگری به نزد آن حضرت آمد، و از نیکویی با پدر و مادر سؤال کرد. فرمود که: نیکویی کن با مادر خود، نیکویی کن با مادر خود، نیکویی کن با مادر خود، و نیکویی‏کن با پدر خود، نیکویی کن با پدر خود، نیکویی کن با پدر خود. و ابتدا مادر را ذکرکرد. و بعد از آن پدر را فرمود.» [16]

و جوانی به خدمت آن سرور آمد و عرض کرد که: «من مردی جوان هستم، ودوست دارم که در راه خدا جهاد کنم، و مادری دارم که از آن اکراه دارد.
فرمود: برگرد به نزد مادر خود باش، به خدایی که مرا به حق برانگیخته است،
که آرام گرفتن ‏مادر تو به تو در یک شب، بهتر است از یک سال جهاد در
راه خدا.» [17]

و حضرت امام جعفر صادق7 فرمود: «افضل اعمال، نماز در وقت ‏است. و نیکویی با والدین. و جهاد در راه خدا.» [18]

مردی به آن حضرت عرض کرد که: «پدر من بسیار پیر شده است، و ضعف بر اومستولی گشته، هر گاه اراده قضای حاجت داشته باشد، ما او را
برداریم؟

فرمود: بلی، اگر توانی چنان کن و به دست‏خود لقمه به دهان او بگذار، که فردا به کار تو خواهد آمد.»[19]

و شخصی به آن حضرت عرض کرد که: «پدر و مادری دارم که مخالف مذهب‏ حق‏اند. حضرت فرمود: با ایشان نیکویی کن. همچنان که با پدر و مادری که از دوستان‏ما باشند نیکویی می‏کنی‏.»[20]

و شخصی به خدمت‏حضرت امام رضا7 عرض کرد که: «من به پدرو مادر خود دعا کنم هر چند مذهب حق را نداشته باشند؟ فرمود: دعا کن به ایشان و تصدق ازجانب ایشان کن. و اگر زنده باشند با ایشان مدارا کن‏.»[21]

و از حضرت امام محمد باقر7 مروی است که: «سه چیز است که‏ خداوند عالم ـ جل شانه ـ از برای احدی رخصت در ترک آن قرار نداده: رد امانت ‏به ‏برّ و فاجر. و وفای به عهد از برای بر و فاجر. و نیکویی با والدین، خواه برّ باشند و خواه‏ فاجر».[22]

و حضرت صادق7 فرمود که: «چه باز می‏دارد مردی از شما را که‏نیکویی کند با والدین خود، خواه زنده باشند و خواه مرده، که نماز از برای ایشان کند، و تصدق از برای ایشان نماید، و حج ‏به جهت ایشان به جا آورد، و روزه از برای ایشان ‏بگیرد، تا ثواب آنچه کرده است از برای ایشان باشد و مثل آن ثواب نیز از برای او باشد. و به آن جهت‏ خدای ـ تعالی ـ خیر بسیار از برای او زیاد کند.»[23]

و اخبار در این خصوص از حد متجاوز، و بیان از ذکر آنها عاجز است.

پس هر مؤمنی را سزاوار آن است که، نهایت اهتمام در اکرام والدین و تعظیم ایشان‏نماید، و احترام ایشان را به جا آورد. و کوتاهی و تقصیر در خدمت ایشان نکند. و با ایشان به نیکویی رفتار نماید. و اگر به چیزی ضرورت داشته باشند، صبر نکند تا آنها طلب کنند، بلکه پیش از اظهار، به ایشان بدهد.