اموری که باعث صبر انسان در مشکلات طاعت و ترک معصیت و در برابر مصائب می‌شود، فراوان است که هر کدام تأثیر خاصّی در پدید آوردن این فضیلت بزرگ دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

1 ـ تقویت پایه‌‌های ایمان و یقین، مخصوصاً توجه به این نکته که خداوند «ارحم الرّاحمین» است و نسبت به بندگانش از هر کسی مهربانتر است و او برای رعایت و تأمین مصالح عباد، حوادثی می‌آفریند که اسرار و منافعش پوشیده است، روح شکیبایی را در انسان پرورش می‌دهد. توجه به پاداش‌‌های عظیم مطیعان و تارکان معاصی و صدق وعده‌‌های الهی نیز در این زمینه، عزم انسان را در صبر و شکیبایی، راسخ تر می‌کند.

از همین رو، امیرمؤمنان7 می‌فرمایند: «اساس و ریشه صبر، ایمان و یقین خوب، نسبت به خداوند است». [1]

بدیهی است، هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیشتر باشد، صبر او نیز بیشتر خواهد شد؛ به تعبیر دیگر، تحمل صبر و شکیبایی برایش آسان تر می‌گردد. به هیمن دلیل، حدیثی از امام صادق7 نقل شده؛ که به بعضی از یاران خود فرمود: «ما صبورانیم، ولی شیعیان ما از ما صبورترند.» راوی سؤال می‌کند، فدایت شوم! چگونه شیعیان شما از شما صبورترند؟ امام در پاسخ فرمودند: «چون ما بر چیزی که می‌دانیم (و از اسرار آن آگاهیم) صبر می‌کنیم؛ ولی شیعیان ما در برابر اموری که از اسرارش آگاه نیستند صبر می‌کنند».[2]

2 ـ دست یابی به صبر، مانند کسب هر فضیلت اخلاقی دیگر، با ممارست و روبه رو شدن با حوادث گوناگون حاصل می‌شود، به همین دلیل در حدیثی از امیرمؤمنان علی7 آمده است: «کسی که پی در پی حوادث ناخوشایند زمان برایش حادث شود، فضیلت صبر را برایش فراهم می‌کند».[3]

به تعبیر دیگر، انسان در ابتدای برخورد با مصیبتی، ناله و فریاد سر می‌دهد و جزع و فزع را به اوج می‌رساند، هم چنین هنگامی که در انجام طاعتی از طاعات پروردگار، با مشکلی روبه رو شود، اظهار خستگی می‌کند، ولی تکرار آن حوادث و این مشکلات به تدریج فضیلت صبر را در او به وجود می‌آورد.

3 ـ توجه به این نکته که دنیا، دار حوادث و مشکلات است و رسیدن به هیچ موهبتی از مواهب مادی و معنوی، بدون عبور از موانع گوناگون امکان پذیر نیست و نیز توجه به این حقیقت که افراد کم صبر و بی حوصله و کم طاقت، هرگز به جایی نخواهند رسید، عزم و اراده انسان را بر صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات محکم تر می‌سازد.

همان گونه که در سابق اشاره شد، برای چیدن یک شاخه گل باید رنج خار را کشید و برای نوشیدن یک جرعه عسل، باید در برابر نیش زنبور صبر کرد، گنج‌‌ها در ویرانه‌‌هاست و بهشت در لابه لای ناملایمات قرار گرفته است.

به یقین هر کس در این امور دقت کند، آمادگی بیشتری برای صبر و شکیبایی پیدا می‌کند. از همین رو، در حدیث دیگری از امیرمؤمنان علی7 آمده است: «برای هر نعمتی کلید و قفل و بندی است؛ کلید آن صبر، و قفل و بند آن، تنبلی و کسالت است».[4]

4 ـ یکی دیگر از انگیزه‌‌های صبر و عوامل پرورش آن، هم شکل ساختن صابران است، این امر نه تنها در این جا بلکه در تمام فضایل اخلاقی صدق می‌کند که هر گاه انسان، در ظاهر خود را به صفتی بیاراید، هر چند در باطن چنین نباشد، به تدریج در باطنش نیز نفوذ کرده و به آن متخلّق می‌گردد.

در حدیثی از رسول خدا6 آمده است: «کسی که خود را به چهره صابران در آورد (و جزع و فزع را ترک گوید)، خداوند روح صبر را به او می‌بخشد و کسی که به چهره عفیفان در آید، خداوند او را به زینت عفّت می‌آراید و کسی که در چهره بی نیازان در آید، خداوند او را بی نیاز می‌سازد و به هیچ بنده‌ای موهبتی بهتر و گسترده تر از صبر عطا نشده است».  [5]

5 ـ صبر رابطه نزدیکی با ظرفیت وجودی انسان دارد. هر اندازه ظرفیت و شخصیت انسان بیشتر شود، صبر و شکیبایی او افزون می‌گردد، به همین دلیل کودکان و بزرگسالان کودک صفت، در برابر کمترین حادثه‌ای، بی تابی می‌کنند؛ در حالی که افراد با ظرفیت و با شخصیت، مشکلات را در خود هضم نموده و خم به ابرو نمی‌‌آورند.

یک استخر کوچک با اندک نسیمی متلاطم می‌شود؛ ولی یک اقیانوس عظیم، به آسانی متلاطم نمی‌‌شود و اقیانوس کبیر را از این جهت اقیانوس آرام می‌خوانند که هیجان امواجش به خاطر گسترش آن کمتر است.

مطالعه حالات بزرگان، مخصوصاً انبیا و اولیای الهی که بر اثر صبر و شکیبایی به مقامات عالی روحانی نایل گشتند، می‌تواند از انگیزه‌‌های مؤثر باشد، همان گونه که آنها در همه چیز الگو و اسوه‌اند.

مسئله صبر و شکیبایی در برابر حوادث سخت زندگی و مشکلات عظیمی که در راه پیروزی انسان وجود دارد، تنها بعد اخلاقی ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده مؤثر است. افراد ناشکیبا عمری کوتاه و توأم با انواع بیماری‌‌ها دارند که مهم‌ترین آنها بیماری‌‌های قلبی و عصبی است؛ در حالی که شکیبایان از عمر طولانی و توأم با سلامت نسبی برخوردارند؛ به همین دلیل، روانشناسان معتقدند داشتن مذهب (که انسان را به شکیبایی در برابر مشکلات ترغیب می‌کند) یکی از شرایط سلامت جسم و روان انسان است.

در حدیثی از امیرمؤمنان علی7 آمده است: «کسی که دوست دارد عمر طولانی داشته باشد، باید قلب صبوری در برابر مصائب آماده کند».[6]