به گفته بعضی از علمای اخلاق، روایاتی که درباره فضیلت صبر و شکیبایی از معصومین: به ما رسیده، بیش از آن است که به شمارش در آید. و در برخی از کتب که درباره صبر تألیف یافته، نزدیک به 900 حدیث از پیغمبر اکرم6 و ائمه معصومین: در این باره آمده است که به عنوان نمونه، بخشی از آن‌‌ها را گلچین نموده ایم:

1 ـ رسول خدا6 فرمودند: «صبر بهترین مرکب سواری است؛ خداوند هیچ بنده‌ای را بهتر و گسترده تر از صبر روزی نداده است».[1]

تعبیر به «بهترین مرکب»، در این حدیث شریف اشاره به این دارد که صبر، وسیله رسیدن به همه سعادت‌‌ها و خوشبختی‌‌هاست و انسان بدون آن به هیچ مقامی در دنیا و آخرت نمی‌‌رسد!

2 ـ امیر مؤمنان علی7 می‌فرمایند: «بر شما باد به صبر و استقامت کردن؛ زیرا صبر نسبت به ایمان، همانند سر به بدن است».[2]

نشان می‌دهد که صبر نقش کلیدی برای تمام ابعاد زندگی انسان دارد، به همین دلیل در ذیل همین حدیث آمده است «کسی که صبر و استقامت ندارد، ایمان او پایدار نخواهد ماند».

3 ـ در حدیث دیگر، همان حضرت7 می‌فرمایند: «شخص صبور، پیروزی را از دست نخواهد داد هر چند طول بکشد».[3]

با توجه به این که هم صبر مطلق ذکر شده و هم پیروزی، نشان می‌دهد که این حکم در تمام ابعاد معنوی و مادی زندگی انسان‌هاست.

4 ـ پیغمبر اکرم6، صبر را به منزله نصف ایمان شمرده‌اند: «صبر نصف ایمان است».[4]

در بعضی از روایات، نصف ایمان را شکر گزاری و نصف دیگر آن را صبر دانسته‌اند. صبر و استقامت برای رسیدن به نعمت‌ها و سپس شکر نعمت؛ یعنی بهره‌برداری صحیح از مواهب و نعمت‌های الهی.

روشن است که این حدیث، هیچ منافاتی با احادیث گذشته ندارد؛ زیرا همان طور که بیان شد، اگر مؤمن صبر نداشته باشد ایمانش به خاطر موانعی که بر سر راه دارد، از بین می‌رود؛ هم چنین اگر شاکر نباشد، طبق این بیان (وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ اِنَّ عَذَابِی لَشَدید) نعمت‌ها از کفش بیرون می‌رود.

5 ـ در حدیث دیگر، رسول خدا6 در تعبیر زیبای دیگری فرمودند: «صبر؛ گنجی از گنج‌‌های بهشت است».[5]

6 ـ دلیل این امر با نقل حدیثی از امیر مؤمنان7 به وضوح روشن می‌شود: «صبر و شکیبایی به پیشرفت هر کار (مهمی) کمک می‌کند».[6]

زیرا همان گونه که می‌دانید، در نظام زندگی بر سر راه هر کار مهمی، موانعی قرار دارد که عبور از آنها فقط با نیروی صبر و شکیبایی ممکن است.

7 ـ درباره شکیبایی در برابر گناه این حدیث نقل شده است: «کسی که در مقابل عوامل گناه صبر کند، مقامش همانند مجاهد در راه خداست».[7]

آری هر دو مجاهد «فِی سَبیلِ اللّه»اند؛ با این تفاوت که یکی با دشمن بیرونی (جهاد اصغر) و دیگری با دشمن درونی (جهاد اکبر) می‌جنگد.

8 ـ در حدیث دیگری از امیر مؤمنان7 آمده است: «اگر صبر کنی، به خاطر صبر خود به مقامات ابرار و نیکوکاران می‌رسی و اگر بی صبری کنی، این بی صبری تو را در عذاب دوزخ وارد می‌کند».[8]

9 ـ امام صادق7 درباره صبر در برابر بلاها و حوادث تلخ زندگی، می‌فرمایند: «هر کس از مؤمنان به بلایی گرفتار شود (و) شکیبایی را از دست ندهد، پاداش هزار شهید دارد».[9]

مرحوم «علامه مجلسی;»، بعد از ذکر این حدیث در جلد 68 بحارالانوار، این سؤال را مطرح می‌کند که چگونه این پاداش صحیح است، در حالی که شهید خود از صابران می‌باشد؛ زیرا در برابر دشمن صبر می‌کند تا شربت شهادت را می‌نوشد.

در جواب این سؤال می‌توان گفت: شهید در برابر تهاجمات دشمن صبر می‌کند و صابران در مقابل حوادث تلخ زندگی؛ مانند بیماری‌‌ها، ناکامی‌‌ها و از دست دادن عزیزان صبر می‌کنند.

دلیل دیگری بر برتری او نسبت به اجر شهادت، این است که شهادت یک بار است، ولی گرفتاری‌‌های تلخ زندگی، هزاران بار تکرار می‌شود.

10 ـ پیغمبر اکرم6 درباره پاداش معنوی صابران می‌فرمایند: «کسی که به بلایی مبتلا شود و شکیبایی کند و نعمتی به او برسد و شکر آن را به جا آورد و مورد ستم واقع شود و (بابزرگواری) طرف را ببخشد، چنین کسانی امنیت و آرامش (در قیامت) دارند و آنها هدایت یافتگانند».[10]

11 ـ امام صادق7 می‌فرمایند: «صبر، آنچه را که در درون بندگان خدا از نور و صفا وجود دارد، آشکار می‌کند و بی صبری و ناشکیبایی، آنچه را که در درون آنها از ظلمت و وحشت است، ظاهر می‌سازد».[11]

12 ـ بحث احادیث صبر را با حدیث دیگری از امیر مؤمنان7 پایان می‌دهیم: «صبر و شکیبایی مرکبی است که هرگز به زمین نمی‌‌خورد و قناعت شمشیری است که هرگز از کار نمی‌‌افتد».[12]