حضرت صدیقه3 ضمن اشارهای به مهمترین مباحث معارف اسلامی و نظام ارزشی اسلام، و اشاره به حکمت تشریع آنها میفرمایند:
«وَ الصَّبْرَ مَعُونَةً عَلَى اسْتِيجَابِ الْأَجْرِ».
یعنی؛ صبر و بردباری، راه رسیدن به پاداش است.
یكی از واژههایی که در قرآن و روایات زیاد تکرار و روی آن تأکید میشود، واژه «صبر» است که از واژههای کلیدی در معارف اسلامی است. خدای متعال هم مکرر به پیغمبر اکرم6 نسبت به صبر تأکید میکند و میفرماید: ﴿فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ﴾،[1] ﴿فَاصْبِرْ. .. ﴾،[2] و هم در موارد زیادی به عموم مردم با بیانات مختلف سفارش به صبر میکند. در سوره عصر میفرماید: ﴿وَ الْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ﴾. در این سوره، چهار واژه، واژه کلیدی است؛ ایمان، عمل صالح، حق و صبر. روشن است که صبر موضوع مهمی است که در کنار حق، ایمان و عمل صالح ذکر میشود.
متأسفانه گاهی معانی واژههای قرآنی در عرف ما درست رعایت نمیشود و گویا معنایش تحریف میشود. از جمله همین واژه صبر است که وقتی به کاربردهای آن در آیات و روایات دقت میکنیم میبینیم؛ با آنچه که در ذهن ماست مقداری تفاوت دارد. ما گمان میکنیم صبر یعنی منفعل بودن؛ یعنی؛ در مقابل پیشامدها عکسالعملی نشان ندادن. به کسی میگوییم اهل صبر است که اگر به صورت او سیلی بزنند جوابی ندهد! البته کسی که در برابر مصیبت خیلی جزع و فزع نمیکند، اهل صبر است و این یکی از مصادیق درست صبر است؛ ولی کاربرد صبر خیلی وسیعتر از این و معنای آن پربارتر و غنیتر از این است.
صبر به معنی ظلمپذیری و سکوت در برابر ظلم نیست. اسلام دوست ندارد که انسان در برابر ظلم منفعل باشد و زود تسلیم شود. در روایتی با سندهای متعدد آمده است: «اگر به کسی ظلم شود و در مقام دفاع از خودش و رفع ظلم برآمده، در این راه کشته شد، حکم شهید را دارد.» [3] اسلام دوست ندارد که مسلمان، انسانی پست، ظلمپذیر، زبون و منفعل باشد؛ بلکه میخواهد مسلمان در برابر ظلم مقاومت کند و حتی اگر به قیمت کشته شدن هم باشد حقش را بگیرید؛ اما بالاتر از این، دفاع از اسلام، جامعه اسلامی و ارزشهای اسلامی است. این تکلیف خیلی بالاتر و مهمتر است.
[1] . احقاف، 35.
[2] . طه، 130و روم، 60 و قلم، 48 و. ...
[3] . الکافی، ج 5 ص 52.