انسان وقتی که رجوع می‌کند به توصیه‏ها و بیان‌هایی که در آثار مقدس دینی راجع به امر به معروف و نهی از منکر رسیده و آن همه فواید و آثاری که برای این اصل مقدس ذکر شده، مثلاً می‏بیند در قرآن کریم می‌‌فرماید:

«مردان مؤمن و زنان مؤمنه دوستان یکدیگرند و بین آنها رابطه و مودّت و عواطف محبت آمیز حکمفرماست، امر به معروف و نهی از منکر می‏کنند،
نماز را بپا می‏دارند، زکات را ادا می‏نمایند، خدا و پیغمبر را اطاعت می‏کنند. اینها هستند که البته رحمت الهی شامل حالشان می‏شود. خداوند غالب و حکیم است.[1]

در حدیث است که امام باقر7 درباره امر به معروف و نهی از منکر می‌‌فرماید:

«به وسیله این اصل سایر دستورها زنده می‏شود، راه‌ها امن می‏گردد، کسب‌ها حلال می‏شود، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می‏شود، زمین آباد می‏گردد، از دشمنان انتقام گرفته می‏شود، کارها رو به راه می‏شود.»[2]

وقتی انسان از طرفی به این دستورها و راهنمایی‌ها رجوع می‌کند و از طرفی هم می‏بیند در یک دوره‏هایی کم و بیش مسلمین عمل کرده و استفاده کرده‏اند، و از طرف دیگر وضع حاضر خودمان را می‏بیند، بی نهایت دچار تأسف می‏شود.

من نمی‏گویم که آنچه در گذشته به نام دایره حسبه بوده یک چیز بی‏عیب و نقصی بوده و منظور شارع اسلام را کاملاً تأمین می‏کرده؛ ولی وقتی که من گذشته را با امروز مقایسه می‏کنم و می‏بینم که چقدر ما عقب رفته‏ایم.

امروز گذشته از اینکه چنین قدرتی به هیچ شکلی برای امر به معروف و نهی از منکر وجود ندارد، اساساً آنچه بیشتر جای تأسف است این است که این فکرها به کلی از اذهان مسلمین خارج شده، آن چیزهایی را که آن روز جزء وظیفه حسبه می‏دانسته‏اند و به نام حسبه و امر به معروف و نهی از منکر، امور اجتماعی خود را اصلاح می‏کردند، اساساً جزء امور دینی شمرده نمی‏شود و اگر احیاناً کسی به فکر امر به معروف ونهی از منکر بیفتد، فکر نمی‏کند که آن اصلاحات هم جزء این وظیفه و تکلیف است، یعنی معروف و منکر آن معنای وسیع خود را از دست داده و محدود شده‏اند به یک سلسله مسائل عبادی که بدبختانه آن هم عملی نمی‏شود.

اگر در منطق اسلام امر به معروف و نهی از منکر آن اندازه توسعه نمی‏داشت به ما نمی‏گفتند که: «بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَأْمَنُ الْـمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْارْضُ وَ ینْتَصَفُ مِنَ الْاعْداءِ وَ یسْتَقیمُ الْامْرُ»، زیرا این فکر کوچک و محدود که فعلاً در مغز ماها به نام امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد هر اندازه هم که لباس عمل بپوشد ممکن نیست این همه آثار نیک به بار آورد.