یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی در مکتب اسلام، احترام به پدر و مادر است: آیات و روایات تاکید فراوان در این باره دارند جالب این است که در موارد بسیار بعد از توحید و یکتاپرستی بدون فاصله احسان به این دو نهاد ارزشمند عالم خلقت را مطرح می‌کنند، آری اینگونه بیانات آن هم از قادر حکیم علی الاطلاق و رسول گرامی اش و ائمه هدی: خود بیانگر اهمیت آن است.

عواطف انسانی و حق شناسی دو مسئله ارزشمندی است که برای رعایت احترام به والدین کافی است ولی از آن جهت که در مکتب اسلام عزیز روی مسائلی که عقل در آن استقلال دارد و عاطفه هم آن را در می‌یابد تاکید شده است در مسئله احترام والدین نیز تاکیداتی دارد که در جای دیگر کمتر دیده
می‌شود.

در قرآن کریم، سوره لقمان آیه 15 می‌‌فرماید: ﴿إِنْ جاهَداكَ عَلى‏ أَنْ تُشْرِكَ بي‏ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً﴾. در این آیه شریفه توصیه می‌کند حتی اگر پدر و مادر کافر باشد احترام آنها لازم است: امام صادق7 می‌‌فرماید: اگر چیزی کمتر از اف وجود داشت خداوند از آن نهی می‌کرد. اف کمترین اظهار ناراحتی است و این حداقل مخالفت و بی احترامی نسبت به پدر و مادر است و از آن جمله نظر تند و غضب آلود به آنها است.[1]

جهاد، یکی از مهم‌ترین برنامه‌‌های اسلامی است ولی مادام که وجوب عینی پیدا نکند، خدمت پدر و مادر و رسیدگی به امور آنها از آن مهم‌تر است، حتی اگر جهاد رفتن موجب ناراحتی آنها شود جائز نیست.

امام صادق7 از پیامبر اکرم6 نقل می‌کند که پیامبر6 در جواب آن جوان که شور جهاد در دل داشت ولی پدر و مادر ناتوان داشت که خیلی به او انس و علاقه داشت فرمود:

قسم به آنکه مرا به حق مبعوث ساخته است اگر یک شب مادر با تو مانوس باشد از یک سال جهاد در راه خدا بهتر است.[2]

موثر‌‌ترین نفرین، نفرین پدر و مادر درباره فرزند است. اگر والدین برای فرزند نفرین کند او در بهشت راه ندارد. نه تنها راه ندارد بلکه از بوی بهشت که از فاصله‌‌های دور به مشام می‌رسد محروم می‌گردد.

پیامبر اکرم6 فرمود: «بترسید از اینکه عاق پدر و مادر قرار گیرید، زیرا بوی بهشت از هزار سال راه به مشام می‌رسد ولی به مشام عاق والدین نخواهد رسید.»[3]

خداوند منان و حکیم نسبت به یکتاپرستی و احترام والدین از انسان، این گل سرسبد عالم خلقت تعهد و پیمان گرفته است و آن هم در جایی مطرح است که مطلوب و مقصود، دلداری با اهمیت وارزش باشد والا تعهد و پیمان معنی و مفهوم ندارد.

احترام و نیکی به پدر و مادر یکی از اصول بسیار مهم و ارزشمند اخلاقی است که معصومین و ائمه هدی: در گفتار و کردار خود اهمیت و بهاء زیادی به آن داده‌اند و برای روشن شدن این مطلب لازم است، از جهات مختلف مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد:

اولاً؛ احترام به پدر و مادر معنی گسترده و وسیعی دارد به طور خلاصه هر شکل و هر نوع بی احترامی و هر چیزی که موجب ناخشنودی و نارضایتی آنها شود باید از آن دوری جست و در برابر آنها کاملاً خاضع و به خودش به آنها مودبانه و شایسته باشد و به تعبیر قرآن کریم:

«به پدر و مادر اف نگو.»[4]

یعنی از ریزترین و کوچک‌ترین سخن و حرکتی که باعث آزردگی و بخش خاطر آنها گردد اجتناب کن.

واژه‌ی اُف بی‌مقدارترین و سبک‌ترین تعبیر نامودبانه است که برای ابراز درد یا ناراحتی گفته می‌شود.

خلاصه این روایت بیانگر وسعت گسترش معنای بی احترامی به پدر و مادر است.

ثانیاً؛ در سیزده مورد، قرآن کریم یاد از احترام و نیکی به پدر و مادر نموده و جالب اینکه در هفت مورد پس از دعوت به یکتایی و شکر خدا، بدون فاصله دعوت به احسان و تشکر از پدر و مادر می‌کند. این مطلب بیانگر ارزش فوق العاده‌ی احترام به پدر و مادر است که بعد از اعتقاد به یکتایی خدای منان مطرح و بیان شده است:

1ـ﴿وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‏ إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّـهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِي الْقُرْبى‏﴾[5]

ترجمه: «به یادآورید زمانی که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدای یگانه پرستش نکنید و به پدر و مادر و نزدیکان. .. نیکی کنید».