انسان‌ها از ديدگاه قرآن به چهار دسته تقسيم مي‌شوند مومن - كافر - مشترك - منافق .
کلمه «مؤمن» اسم فاعل از باب «افعال» و به معنای «ایمان آورنده» است. و به کسی گفته می‌شود که به خدا و فرشتگان و کتاب‌های آسمانی و فرستادگانش ایمان دارد. ﴿وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّـهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ﴾؛[1] «و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتاب‌ها و فرستادگانش ايمان آوردهاند.»
مومن کسی است که اعتقاد به یگانگی خدا داشته باشد و شعار توحیدی او «لا إِلهَ إِلَّا اللَّـه» است.
مومن کسی است که به آنچه بر پیامبر ما نازل شده است و به آنچه پیش از او نازل شده است یقین دارد.
در قرآن آیات زیادی وجود دارد که صفات مومنین و عاقبت کار آنها را بیان می‌کند.
1. مومنین کسانی هستند که همواره به یاد خدا هستند و اموال و فرزندان آنها را از یاد خدا غافل نمی‌کند.
﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّـهِ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ﴾؛[2] «اى كسانى كه ايمان آوردهايد [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از ياد خدا غافل نگرداند و هر كس چنين كند آنان خود زيان‌كارانند.
2. مومنین کسانی هستند که نه تنها با یاد خدا دلهایشان آرامش می‌یابد.
﴿الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّـهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّـهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾؛[3] «همان كسانى كه ايمان آوردهاند و دلهايشان به ياد خدا آرام مىگيرد آگاه باش كه با ياد خدا دلها آرامش مىيابد.» بلکه با یاد خدا ترسان نیز می‌شوند
﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَ إِذا ذُكِرَ اللَّـهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إيماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُون﴾؛[4] «مؤمنان همان كسانىاند كه چون خدا ياد شود دلهايشان بترسد و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد و بر پروردگار خود توكل مىكنند.»
در تفسیر این دو سوره نظریات مختلفی ابراز شده که مهم‌ترین آن به نظر بنده بیان حضرت جوادی آملی است که می‌فرماید:
همان طور که کودک در خانه با یاد پدر و با مشاهده او در منزل به آرامش دست می‌یابد ـ زیرا ازاین که یک بزرگتری بالا سر اوست احساس امنیت می‌کند ـ دچار تپش نیز می‌شود زیرا اگر دست از پا خطا کند دچار عقوبت و سرزنش پدر می‌شود ـ انسانی که در زندگی به یاد خداست اینگونه است زیرا اگر در محضر خدا معصیت کند خشم او را بر می‌انگیزاند و زمینه را برای عذاب خود فراهم می‌کند و اگر نیکی کند بهشت و نعمت خدا را برای خود می‌خرد.
3. اهل ایمان کسانی هستند که نماز اقامه می‌کنند:
﴿قُلْ لِعِبادِيَ الَّذينَ آمَنُوا يُقيمُوا الصَّلاةَ﴾؛[5] «به آن بندگانم كه ايمان آوردهاند بگو نماز را بر پا دارند.»
﴿الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ﴾؛[6] «همانان كه نماز را به پا مىدارند و از آنچه به ايشان روزى دادهايم انفاق مىكنند.»
بر طبق آیاتی که به عنوان نمونه ذکر شد مومنان نه تنها خود نماز می‌خوانند بلکه برپادارنده و زنده کننده فریضه نماز هستند و همگان را به اقامه نماز دعوت می‌کنند.
لازم به ذکر است که صرف اقامه نماز نشانه مومن بودن نیست بلکه خشوع و توجه به معنای بلند نماز و ویژگی‌های مومنان است:
﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذينَ هُمْ في صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ﴾؛[7] «به راستى كه مؤمنان رستگار شدند * همانان كه در نمازشان فروتنند.»
شخص مومن به هنگام نماز ان چنان حالت توجه به پروردگار پیدا می‌کند که از غیر خدا جدا می‌شود.
نمونه بارز چنین شخصیتی علی7 است که وقتی به نماز می‌ایستاد آن چنان غرق عظمت خدا می‌شود که تیر را از پای حضرتش در می‌آورند و متوجه نمی‌شود.
4. مومنان کسانی هستند هنگامی که آیات الهی بر آنان خوانده می‌شود بر ایمانشان افزوده می‌شود و بر پروردگار خود توکل می‌کنند:
﴿وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إيماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ﴾؛[8] «چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد و بر پروردگار خود توكل مىكنند.»
در وصف مومنان در نهج البلاغه آمده که: خدا آنقدر در وجود آنان مهم است که هر اتفاقی در زندگیشان بیفتد برای آنها کوچک است.
اینکه چرا ائمه و بزرگان دینی ما با اینکه همسر و فرزندان آنها که نزدیک‌ترین فرد نزدشان بودند به آنها خیانت می‌کردند ولی از پای در نمی‌آیند باید گفت آنها خود را متعلق به خداوند و قدرت لایزال الهی می‌دانند. یعنی معتقدند اگر قرار است بترسیم تنها از تو می‌ترسیم و اگر بخواهیم به کسی امید داشته باشیم تنها به تو امید داریم. ما نیز اگر به این دو امر توجه داشته باشیم در امید‌‌‌ها و نا امید‌‌‌ها شادی‌ها و غم‌ها رو به خدا خواهیم آورد و تحمل مصائب و سختی‌ها بر ما آسان می‌گردد.
و این است صفات واقعی مومنان که همواره بر خدا توکل کرده هرگز از رحمت الهی نا امید نمی‌گردند.
﴿وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّـهِ إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّـهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكافِرُونَ﴾؛[9] «و از رحمت خدا نوميد مباشيد زيرا جز گروه كافران كسى از رحمتخدا نوميد نمىشود.»
5. مومنان در راه خدا انفاق می‌کنند.
﴿الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ﴾؛[10] «همانان كه نماز را به پا مىدارند و از آنچه به ايشان روزى دادهايم انفاق مىكنند.»
آنها در انفاق خود نه ولخرجی می‌کنند و نه بخل می‌ورزند بلکه حد وسط را برگزیدند..
﴿وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا﴾؛[11] «و وقتی به کسی صدقه‌‌ای می‌دهند آن را با منت و آزار باطل نمی‌کنند و برای خود نمایی به مردم مال خود را انفاق نمی‌کنند بلکه در کار خود اخلاص دارند.»
﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى﴾.[12]
6. مومنان کسانی هستند که امانتها و وعده‌‌های خود را مراعات می‌کنند.[13]
﴿وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ﴾؛[14] «آنان كه امانتها و پيمان خود را رعايت مىكنند.»
[1]. سوره بقره آیه ۲۸۵ .
[2]. سوره منافقون آیه ۹.
[3]. سوره رعد آیه ۲۸.
[4]. سوره مومنون آیه ۲.
[5]. سوره ابراهیم آیه ۳۱.
[6]. سوره انفال آیه ۳.
[7]. سوره مومنون آیات ۱ و ۲.
[8]. قسمتی از سوره انفال آیه ۲.
[9]. قسمتی از سوره یوسف آیه ۸۷.
[10]. سوره انفال آیه ۳ .
[11]. سوره فرقان آیه ۶۷ .
[12]. سوره بقره آیه ۲۶۴ .
[13]. سوره بقره آيه 264 .
[14]. سوره مومنون آیه ۸ .
