از روایات پیامبر اکرم و ائمه معصومین: استفاده می‌شود که در قرآن کریم آیات زیادی اشاره به وجود مقدس صاحب‌الزمان، حضرت مهدی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1- شخصی از حضرت رسول پرسید: در قرآن مجید چه آیه‌‌ای در باب حضرت مهدی نازل شده است؟ حضرت فرمودند: در سوره بقره آیه 1: ﴿الم ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ هُدىً لِلْمُتَّقين الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ﴾ مقصود از ایمان به غیب ایمان به حضرت مهدی و غیبت اوست.[1]
2- درباره معنی آیه 1 سوره بقره ﴿الم ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ هُدىً لِلْمُتَّقين الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ﴾ از امام صادق سوال شد: امام فرمود: متقین شیعیان حضرت علی هستند و غیب همان امام غائب است و گواهش فرمودة خدا در سوره یونس آیه 20 است که می‌فرماید: «میگویند چرا نازل نمی‌شود بر او نشانهای از پروردگارش بگو همانا غیبت از آن خداست در انتظار باشید من هم با شما از منتظرانم»، خدا خبر داده که نشانه همان غیب است و غیب هم همان حجت است و تصدیق آن گفته خدای عزوجل است در سوره مومنون آیه 50 « و گرداندیم فرزند مریم و مادرش را نشانه» یعنی: حجت.[2]
3- ﴿هُدًى لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ﴾[3] یعنی: (قرآن) راهبر متقین است * آنها که ایمان آوردند به غیب. امام صادق می‌فرماید: منظور از کسانی که ایمان به غیب دارند آنهایی هستند که باور به ظهور و قیام حضرت حجهٔ (مهدی) دارند و به آن اقرار دارند.[4]
4- ﴿فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّـهُ جَميعا﴾[5] یعنی «در کارهای خیر بر یکدیگر سبقت بگیرید هر کجا باشید خداوند همه شما را حاضر میکند» امام باقر فرمود: کارهای نیک یعنی ولایت و اینکه خدا فرمود هرکجا باشید شما را حاضر میکند یعنی یاوران قائم که سیصد و سیزده نفرند و به خدا سوگند ایشان همان امت شمرده شده هستند که همچون ابرهای پاییزی در یک لحظه جمع می‌گردند. [6]
5- ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون﴾[7] یعنی: ای آنهایی که ایمان آورده‌‌اید استقامت پیشه کنید و در شکیبایی پیشتاز شوید و نگاهبانی و دیده وری نمایید واز خدا بترسید که به این اسباب امید است رستگار شوید.»
امام باقر در خصوص این آیه می‌فرماید: بر انجام واجبات دینی پایداری کنید و بر آزار دشمنان شکیبا باشید و دیدبانی و پاسداری کنید از حریم امام منتظر خود [حضرت مهدی].[8]
6- ﴿يَوْمَ يَأْتي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ في إيمانِها خَيْراً قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُون﴾[9] یعنی: «آن روز که برخی از نشانه‌‌های پروردگارت تحقق پذیرد ایمان آوردن افرادی که قبلا ایمان نیاوردند یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده‌اند سودی به حالشان نخواهد داشت بگو انتظار برید که هر آینه ما هم از انتظار برانیم».
امام صادق در خصوص این آیه فرمود: نشانه‌‌‌ها همان نشانهای ظهور و قیام حضرت حجهٔ (مهدی) است و منظور از انتظار، انتظار فرج است.[10]
7- ﴿بَقِيَّتُ اللَّـهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ﴾[11] «آنچه خداوند برای شما باقی گذاشته برایتان بهتر است اگر ایمان داشته باشید»
از امام صادق پرسیدند آیا در سلام کردن به حضرت قائم می‌توان به ایشان خطاب امیرالمومنین کرد؟ حضرت فرمود: خیر زیرا آن اسمی است که خداوند امیرالمومنین را بدان نامیده است و هیچ کس پیش از او و پس از او بدان نام نامیده نشده و نمی‌شود جز اینکه کافر است. گفته شد چگونه می‌توان به او سلام کرد؟ فرمود: میگویند سلام بر تو بقیهٔ الله سپس این آیه را تلاوت فرمود: آنچه از خدا برای شما باقی گذارده برایتان بهتر است اگر ایمان داشته باشید.[12]
8- ﴿قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى﴾[13] یعنی «بگو همه در انتظارند شماهم در انتظار باشید که به زودی خواهید دانست چه کسی از یاران راه راست و چه کسی هدایت یافته است.»
امام موسی کاظم از پدرشان امام صادق نقل می‌کنند که فرمود: راه راست حضرت قائم است و هدایت از آن کسی است که با تمسک به حضرت قائم هدایت گردیده است.[14]
9- ﴿أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّـهَ عَلى نَصْرِهِمْ لَقَديرٌ﴾[15] یعنی «به کسانی که جنگ بر آنها تحمیل شده اجازه جهاد داده شده است، چرا که مورد ستم قرار گرفته‌اند و هر آینه خدا بر یاری آنها تواناست».
امام باقر فرمود: این آیه درشأن حضرت قائم و یاوران آن حضرت است.[16]
10- ﴿وَ يُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلاَّ بِإِذْنِه﴾[17] یعنی «و آسمان را نگه می‌دارد تا جز به فرمان او بر زمین فرو نیفتد».
امام صادق فرمود: ما پشوایان مسلمانان، حجت‌های خداوند براهل عالم، سروران ایمان آورندگان، رهبران پیشانی سپیدان و مولای مومنانیم. ما آرامش وآسایش اهل زمین هستیم همچنان که ستارگان مایه آرامش اهل آسمانند ماهمان کسانی هستیم که خداوند به خاطر آنها با فرمان خویش آسمان را از فرو افتادن به زمین وزمین را از فرو بردن اهلش بازمی‌دارد به خاطر ماست که خدا باران را فرو می‌بارد، رحمت را پراکنده می‌سازد و برکت‌های زمین را خارج می‌گرداند سپس فرمود: خداوند از زمانی که آدم را آفرید زمین را از حجتش خالی نگذاشت خواه آن حجت ظاهر یا غایب و پوشیده باشد. به امام عرض کردم پس چگونه مردم از حجت غائب بهره‌مند می‌شوند؟ حضرت فرمود همان طور که از خورشید پشت ابرها بهره‌مند می‌شوند.[18]
11- ﴿أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْض﴾[19] یعنی «[جز خدا] کیست که دعای در مانده را پاسخ گوید و گرفتاری او را بر طرف سازد و شما را جانشینان خود در زمین قرار قراردهد؟
امام صادق فرمود: این آیه درباره قائم آل محمد نازل شده، به خدا سوگند اوست آن در مانده‌‌ای که هر گاه در مقام ابراهیم دو رکعت نماز بگذارد و خداوند را بخواند و دعا کند خداوند دعای او را اجابت می‌فرماید و او را جانشین در زمین قرار می‌دهد.[20]
12- ﴿اعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون﴾[21] یعنی: «بدانید که زمین را خدا پس از مرگ زنده می‌گرداند، به تحقیق ما نشانه‌‌های خود را برای شما آشکار کردیم تا مگر فکرو عقل را بکار بندید».
امام باقر راجع به این آیه می‌فرماید: خداوند زمین را بوسیله قائم پس از بی جانی آن زنده میکند و مرگ و بی جانی زمین یعنی کفر اهل زمین ، مردن زمین به کفر ورزیدن اهل آن است زیرا کافر مرده است.[22]
13- ﴿فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ * الْجَوارِ الْكُنَّس﴾[23]، یعنی «سوگند به ستارگانی که باز می‌گردند ، حرکت می‌کنند و از دیده‌‌‌ها پنهان می‌شوند».
امام باقر درباره این آیه فرمود: او (ستاره ) امامی است که در سال دویست و شصت خود را از دیده‌‌‌ها پنهان می‌سازد، آنگاه همچون ستاره‌‌ای درخشان در شب تاریک آشکار می‌شود و نور افشانی میکند.[24]
14- ﴿لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَق﴾[25] یعنی «بی‌تردید شما از حالتی به حالتی (از مرتبه‌‌ای به مرتبه‌‌ای ) دیگر می‌روید».
امام صادق فرمود: همانا قائم ما را غیبتی است که مدت آن به طول می‌انجامد و اینکه خداوند می‌فرماید شما از حالتی به حالتی می‌روید یعنی سنت‌های پیشینیان در مورد شما تحقق می‌یابد.[26]
15- ﴿وَ الْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي خُسْرٍ * إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ﴾[27]. «سوگند به عصر ، که همانا انسان در زیان کاری و خسران است، جز آنان که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند و یکدیگر را به حق سفارش نمودند و به صبر توصیه کردند.»
حضرت صادق درباره این آیه فرمود: «سوگند به عصر» یعنی عصر ظهور حضرت قائم «همانا انسان در زیانکاری است » یعنی دشمنان ما در زیانند «مگر آنان که به نشانه‌‌های ما ایمان آورده و کارهای شایسته کنند» یعنی با برادران دینی همیاری نمایند «و یکدیگر را به حق سفارش نموده یعنی به امامت و ولایت سفارش کنند و یکدیگر را به صبر توصیه کردند» یعنی به عترت.[28]
16- ﴿وَ قُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كانَ زَهُوقًا﴾
«و بگو: حق آمد و باطل نابود شد که همان باطل محو شدنی است.»[29]
امام باقر درباره‌ی فرموده‌ی خدای (عزّوجلّ) : «و بگو حق آمد و باطل نابود شد که همانا باطل محو شدنی است» فرمود: « هرگاه قائم به پا خیزد، دولت باطل از میان خواهد رفت (و زایل خواهد گشت » ( مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده است: با توجّه به تفسیر امام، تعبیر به فعل ماضی برای تاکید وقوع و حتمی بودن آن است؛ یعنی، با ظهور آن حضرت، دولت باطل به یقین از بین خواهد رفت.[30]
17- ﴿وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُواْ أَىَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُون﴾
« و آنان که ظلم و ستم کردند، به زودی خواهند دانست که به کدام بازگشت گاه ( و دوزخی ) باز آیند.»[31]
رسول خدا فرمودند: هرکس دوست می‌دارد به دین من متمسک شود و پس از من بر کشتی نجات قرار گیرد، باید که به علیّ بن ابی طالب اقتدا کند و با دشمنش دشمنی و با دوست او دوستی نماید؛ زیرا که او وصیّ من و جانشین من بر امّتم در زندگانی‌‌ام و پس از وفات من است. اوست امیر هر مسلمان و امیر هر مومن بعد از من؛ گفته‌‌اش گفته‌ی من و امرش امر من و نهی او نهی من است. پیرو او پیرو من و یاری کننده‌‌اش یاور من و خوار کننده‌‌اش خوار کننده‌ی من است.
سپس رسول خدا فرمود: هرکس بعد از من از علی جدا شود، روز قیامت مرا نخواهد دید. من نیز او را نخواهم دید و هرکه با علی مخالفت نماید، خداوند بهشت را بر وی حرام فرماید و عاقبتش را جهنّم قرار دهد [و بد جایگاهی است] و هر آن که علی را یاری ندهد، خداوند او را یاری ندهد؛ روزی که بر خداوند عرضه شود و هرکس علی را نصرت دهد، خداوند او را نصرت فرماید؛ روزی که او را ملاقات کند و به هنگام سوال و جواب، (برهان و ) دلیلش را به وی تلقین فرماید.
آن گاه حضرتش فرمود: حسن و حسین دو امام امّت من بعد از پدرشان‌اند و دو سیّد و سَرور جوانان اهل بهشت‌اند و مادرشان بهترینِ بانوان عالمیان است و پدرشان سیّد اوصیاست و از فرزندان حسین، نُه امام خواهد بود که نهمینشان به پا خیزنده از فرزندان من است که درود خدا بر او باد. اطاعتشان، اطاعت از من و مخالفت با آنها مخالفت با من می‌باشد. من به خداوند شِکوه می‌برم از منکران فضیلت ایشان و تضییع کنندگان حقّ آنان پس از من و خداوند بس است که ولیّ و یاور عترت من و امامان امّتم باشد و از منکران حقّ ایشان انتقام کشد «و آنان که ظلم و ستم کردند، به زودی خواهند دانست که به کدام بازگشت گاه ( و دوزخی ) باز آیند»[32]
18- ﴿اعْلَمُواْ أَنَّ اللَّـهَ يُحْىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا﴾
یعنی: «بدانید که البتّه خداوند زمین را پس از مردن آن، زنده خواهد کرد»[33].
حضرت امام ابوجعفر باقر راجع به این آیه فرمودند: منظور از مردن زمین، کفر ورزیدن اهل آن است و کافر مرده است، پس خداوند آن را به (ظهور) حضرت قائم زنده خواهد کرد که در زمین عدالت می‌نماید. پس زمین را زنده می‌سازد و اهل آن را پس از مرگشان زنده می‌گرداند.[34]
19- ﴿وَ الَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّين﴾
یعنی: «و آنان که روز پاداش را راست می‌دانند.»[35]
حضرت ابوجعفر امام باقر می‌فرماید خروج قائم را راست می‌دانند.[36]
20- ﴿إِذَا تُتْلىَ عَلَيْهِ ءَايَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِين﴾
یعنی: «هرگاه آیات ما بر او خوانده شود، گوید: افسانه‌‌های پیشینیان است»[37].
حضرت ابوعبدالله امام صادق درباره فرموده‌ی خدای عزّوجلّ: «هرگاه آیات ما بر او خوانده شود، گوید: افسانه‌‌های پیشینیان است.» فرمود: «یعنی حضرت قائم را تکذیب میکند و دروغ گو می‌شمارد که به آن حضرت می‌گوید: تو را نمی‌شناسیم و تو از فرزندان فاطمه نیستی؛ همان طور که مشرکان به حضرت محمد چنین گفتند.»
21- ﴿أَ فَغَيْرَ دِينِ اللَّـهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَن فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعًا وَ كَرْهًا وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُون﴾[38] «چگونه جز دین خدا می‌جوئید؟ و هرکه در آسمان‌ها و زمین است برغبت و با کراهت به فرمان او گردن نهاده‌اند و بسوی او بازشان می‌برند». از امام صادق روایت شده که آیه درباره حضرت قائم نازل شده و همچنین از آن حضرت نقل شده که فرمود: زمانی که قائم قیام نماید هیچ خاک و سرزمینی باقی نمی‌ماند مگر آنکه ندای لا إِلهَ إِلاَّ اللَّـه و محمد رسول الله در آنجا طنین‌انداز است.[39]
[1]. کمال الدین و تمام النعمهٔ، جلد 1، صفحه 95.
[2]. کمال الدین و تمام النعمهٔ، جلد 1، صفحه 95.
[3] . سوره بقره، آیات2و3 .
[4]. کمال الدین و تمام النعمهٔ، جلد 1، صفحه 17 .
[5] . سوره بقره، آیه 148 .
[6]. تفسیر نور الثقلین، جلد 1، صفحه 139.
[7] . سوره آل‌عمران، آیه200 .
[8]. تفسیرالبرهان، جلد 1، صفحه 334 .
[9] . سوره انعام، آیه 158 .
[10]. کمال الدین و تمام النعمهٔ .
[11] . سوره هود، آیه 86 .
[12]. تفسیر نور الثقین جلد 2 صفحه 390 .
[13] . سوره طه، آیه 135.
[14]. بحارالأنوار، جلد 24، صفحه 150.
[15] . سوره حج، آیه 39 .
[16]. بحارالأنوار، جلد 24، صفحه 227 .
[17] . سوره حج، آیه 65 .
[18]. کمال الدین و تمام النعمهٔ .
[19] . سوره نمل، آیه 62 .
[20]. تفسیر برهان، جلد 3، صفحه 208 .
[21] . سوره حدید، آیه 17 .
[22]. اثبات الهداه، جلد 3، صفحه 492 .
[23] . سوره تکویر، آیات 15، 16.
[24]. اصول کافی، جلد 1، صفحه 341.
[25] . سوره انشقاق، آیه 19.
[26]. کمال الدین و تمام النعمهٔ .
[27] . سوره عصر، آیه 1 تا 3 .
[28]. تفسیر نور الثقلین جلد 5 صفحه 666 .
[29] . سوره اسراء، آیه 81 .
[30]. مرآهٔ العقول، ج26، ص310؛ روضهٔ الکافی، ص287، ح432. ترجمه المَحجَّهُٔ فی ما نزل فِی القائم الحجّهٔ صفحه 280.
[31] . سوره شعراء، آیه 228 .
[32]. سوره شعراء، آیه 228 ؛ کمال‌الدّین، 1: 260 - 261 باب 24، ح6 ؛ ترجمه المَحجَّهُٔ فی ما نزل فِی القائم الحجّهٔ، صفحه 348؛ تفسیر برهان، جلد 3، صفحه 194.
[33] . سوره حدید، آیه 18 .
[34]. تاویل الآیات الظّاهرهٔ، 2: 663 ح15 ؛ ترجمه المَحجَّهُٔ فی ما نزل فِی القائم الحجّهٔ، صفحه 453 .
[35] . سوره معارج، آیه 27 .
[36]. روضهٔ الکافی: 287 [ح432]؛ ترجمه المَحجَّهُٔ فی ما نزل فِی القائم الحجّهٔ، صفحه 478 .
[37] . سوره مطفّفین، آیه 14.
[38] . سوره آل‌عمران، آیه 83 .
[39]. اثبات الهداهٔ جلد 7 صفحه 96.
