سومین اصلی که در باب احسان و نیکوکاری باید درنظر گرفته شود، دوری از منت‌گذاری و پرهیز از آزار و اذیت است. احسان و نیکوکاری اگر با آزار و اذیت و منت گذاری همراه باشد، هیچ سودی به حال انسان نخواهد داشت.
خدای سبحان مومنان را مورد خطاب قرار داده، می‌فرماید: «﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّـهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرينَ﴾[1]؛ ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید! بخشش‌‌های خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد. [کار او] همچون قطعه سنگی است که بر آن، ] قشر نازکی از [خاک باشد] و بذرهایی در آن افشانده شود[ و رگبار باران به آن برسد] و همه خاک‌‌‌ها و بذرها را بشوید [و آن را صاف] و خالی از خاک و بذر [رها کند. آنها از کاری که انجام داده‌اند، چیزی به دست نمی‌آورند و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی‌کند.»
از امام صادق7 روایت شده است که «هر کس به مومنی احسان کند، پس از آن او را با سخن ناهنجار خود برنجاند و یا بر او منت گذارد، صدقه خود را باطل کرده است. » [2]
در حدیث دیگری آمده است: «رسول خدا6 از براء بن عازب پرسید که ای براء! وضع مالی مادرت چگونه است؟ [براء مردی دست و دل باز بود و زن و فرزندش را ازنظر مالی خوب تأمین می‌کرد. رسول خدا6 می‌خواست بداند رفتار او با مادرش چگونه است؟] براء عرضه داشت: وضع بسیار خوبی دارد. رسول خدا6 فرمود: خرج کردن برای اهل و اولاد و خادم، صدقه است، باید متوجه باشی که با منت نهادن و اذیت کردن آنان، اجر این صدقه را باطل نکنی.»[3]
از مجموع مطالبی که بیان شد، اهمیت و جایگاه احسان و نیکوکاری و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی و دنیا و آخرت انسان‌‌‌ها روشن می‌شود؛ چرا که احسان و نیکوکاری باعث تعدیل ثروت در جامعه شده و نظام طبقاتی را از بین می‌برد، دوستی و صمیمیت را بین افراد جامعه، ایجاد نموده و آمرزش گناهان انسان را سبب شده و در نتیجه سعادت و عاقبت به خیری انسان‌‌های نیکوکار در دنیا و آخرت را تضمین می‌نماید و باعث محبوبیت او در پیشگاه خداوند می‌شود. آثار یاد شده در صورتی نصیب انسان خواهد شد که رسیدگی و کمک به انسان‌‌های نیازمند برای رضای خداوند باشد و از ریا و خودنمایی و آزار و اذیت و منت‌گذاری جداً پرهیز شود.
[1]. سوره بقره، آیه ۲۶۴.
[2]. ترجمه المیزان، ج۲، ص۶۱۸.
[3]. المیزان، ج۲ ص۶۱۷.
