صديقه كبري ﴿وَ صَلَّتْ عَلَى أَبِيهَا صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ ثُمَّ قَالَتْ﴾ ابتدا بر پدرش درود فرستاد و سپس گفت:

﴿إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکتَهُ يصَلُّونَ عَلَي النَّبِي يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً﴾[1]

یعنی خدا و فرشتگان او بر پیامبر اسلام درود می‏فرستند، شما هم ای کسانی که ایمان آورده‏اید بر او صلوات بفرستید، و آن طور که باید تسلیم شوید. در اين جا ذكر نكاتي ضروري به نظر مي‌رسد:

الف ـ صلوات، یک لفظ یا جمله نیست و اساساً خداوند متعال که لفظ و جمله نمی‌فرماید، بلکه «قول» خدا، همان «فعل» خداست. پس وقتی می‌فرماید که خدا صلوات می‌فرستد، معنایش این نیست که خودش می‌گوید: «اللَّـهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» و همین طور است وقتی می‌فرماید؛ که ملائکه نیز صلوات می‌فرستند و یا می‌فرماید شما نیز صلوات بفرستید.

ب ـ صلوات خداوند متعال و ملائکه اختصاص به پیامبر اکرم6 ندارد، بلکه شامل حال همه‌ی مؤمنین می‌گردد. چنان چه می‌فرماید:

«﴿هُوَ الَّذي يصَلِّي عَلَيکمْ وَ مَلائِکتُهُ لِيخْرِجَکمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَي النُّورِ وَ کانَ بِالْـمُؤْمِنينَ رَحيماً﴾»[2]

يعني: اوست کسی که بر شما درود می‏فرستد، و نیز ملائکه او، تا شما را از ظلمت‏ها به سوی نور در آورد، و خدا به مؤمنان مهربان است.

و یا می‌فرماید:

«﴿الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُوْلَئک عَلَيْهِمُ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَئک هُمُ الْـمُهْتَدُونَ﴾»[3]

يعني: آنهایی را که وقتی مصیبتی به ایشان می‏رسد می‌‌‌گویند: ﴿إِنَّا للهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ﴾ ما ملک خدائیم و به سوی او باز خواهیم گشت * اینان مشمول صلواتی از پروردگارشان هستند و ایشان تنها راه یافته‏گانند.

صلوات از ریشه «صلّ» به معنای نزدیک شدن و پیوستن [وصل شدن] است. پس اگر فرمود خدا صلوات می‌فرستد، یعنی رحمت خاص خود را شامل می‌کند تا بنده‌ی او نزدیک‌تر و بیشتر وصل شود و چنان چه بیان شد، اختصاص به یک شخص ندارد، بلکه همه‌ی مؤمنین را شامل می‌گردد.

بدیهی است کسی که عبد و بنده‌ی واقعی خداوند متعال است، به چیزی یا کسی جز او وابستگی ندارد، که اگر مصیبتی بر او وارد شد و چیزی از دستش رفت، می‌داند که اسباب را از دست داده است و نه مسبب را. چنین فردی مشمول هدایت و رحمت خاصه‌ی «صلوات» قرار می‌گیرد.

ج ـ صلوات از ریشه «صلّ» به معنای نزدیک شدن و پیوستن [وصل شدن] است. پس اگر فرمود خدا صلوات می‌فرستد، یعنی رحمت خاص خود را شامل می‌کند تا بنده‌ی او نزدیک‌تر و بیشتر وصل شود و چنان چه بیان شد، اختصاص به یک شخص ندارد، بلکه همه‌ی مؤمنین را شامل می‌گردد.

د ـ در قرآن کریم نیز آیات بسیاری دارد که در آنها از این واژه به معنای وصل شدن استفاده شده است. چه وصل شدن به امر الهی باشد و چه به عصیان جهنم. به عنوان مثال:

﴿وَ الَّذينَ يصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّـهُ بِهِ أَنْ يوصَلَ وَ يخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ﴾[4]

ترجمه: و کسانی که آنچه را خدا به پیوستن آن فرمان داده پیوسته می‏دارند، و از خدای خویش می‏ترسند، و از بدی حساب بیم دارند.

و در آیه‌ی صلوات نیز تصریح می‌کند که صلوات بفرستید و آن طور که باید تسلیم شويد ﴿صَلُّوا عَلَيهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً﴾. این تسلیم و اسلام آوردن، همان وصل شدن است. و تداوم اتصال به وصل شدن و تسلیم شدن و اطاعت از آل محمّد: است.

هـ ـ با توجه به مباحث فوق، گفته‌اند: صلوات از ناحیه‌ی خداوند متعال، رحمت خاصه‌ی در هدایت است. چنان چه در سوره‌ی احزاب آیه 43 می‌فرماید: که او با این «صلوات» مؤمنین را از ظلمات به سوی نور هدایت می‌نماید. و صلوات از ناحیه‌ی ملائکه درود و تکریم است و صلوات از ناحیه‌ی انسان‌ها، «دعا» است. چنان چه، معنای جمله‌ی صلوات نیز دعایی است که به پیشگاه حق تعالی عرضه می‌داریم:

خدایا! صلوات و برکات خود را بر محمد و آل محمد قرار بده همچنان که بر ابراهیم و آل ابراهیم7 قرار دادی. همانا تو ستوده و بخشنده‏ای و بر محمّد6 و آل محمد: برکت ببخش چنان که بر ابراهیم‏7 و آل ابراهیم بخشیدی که تو ستوده و بزرگواری .

لذا صلوات مؤمن نیز نباید فقط لفظ و جمله باشد. بلکه باید مبتنی بر شناخت، ایمان، باور و محبتش باشد و از قلب باشد. چنان که اگر انسان به کسی بگوید: «دوستت دارم»، فقط لفظ یا جمله نیست، بلکه بیان حالت قلبی و تجلی آن در کلام است.

و ـ اما راجع به این که خداوند فرمود بر پیامبر اکرم6 صلوات فرستید، پس چرا بر خاندان او نیز می‌فرستیم؟ مثل این است که بپرسیم: خداوند فرمود؛ اقامه نماز کنید، پس چرا صبح دو رکعت و ظهر چهار رکعت به جا می‌آوریم؟ پاسخ این است که بنا بر همان امر خداوند؛ «أَطيعُوا الرَّسُولَ»، چگونگی انجام اوامر الهی را از پیامبر اکرم6 می‌پرسیم. سؤال می‌کنیم: حال چگونه اقامه‌ی نماز کنیم؟ چگونه طواف دهیم؟ چگونه صلوات بفرستیم . . . ؟

ابوحمزه ثمالی از یکی از یاران پیامبر6 به نام «کعب ابن عجوه» چنین نقل می‏کند:

هنگامی که آیه 56 سوره احزاب نازل شد، عرض کردیم «یا رسول الله! سلام بر تو را می‏دانیم، ولی صلوات بر تو چگونه است؟» فرمود، بگویید:

«خدایا! صلوات و برکات خود را بر محمد و آل محمد قرار بده همچنان که بر ابراهیم و آل ابراهیم7 قرار دادی. همانا تو ستوده و بخشنده‏ای و بر محمّد6 و آل محمد: برکت ببخش چنان که بر ابراهیم‏7 و آل ابراهیم بخشیدی که تو ستوده و بزرگواری.»[5]

در مورد چگونگی بیان صلوات، احادیث بسیاری در کتب و منابع معتبر و موثق شیعه و سنی ثبت است که پیامبر اکرم6 فرمودند: بر من درود ناقص نفرستید. گفتند: ای رسول خدا! درود ناقص چیست؟ حضرت فرمودند: این که بگویید: «اللَّـهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ » بلکه بگویید: «اللَّـهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».[6]

[1] . سوره احزاب، آيه 56.

[2] . سوره الأحزاب، آيه 43.

[3] . سوره البقره، آيه 157.

[4] . سوره الرعد، آيه 21.

[5] . آثار الصادقین، آیهٔ ‏الله احسان‏بخش، ج ‏11، ص ‏210.

[6] . (مرحوم فیض‏الإسلام در ترجمه صحیفه سجادیه)