ولادت امام علی النقی الهادی علیه السلام

4 شهریور 1397 831 بازدید اضافه کردن دیدگاه جدید

گفت وگو بهتر از خودگویی منفی

کینه و کدورت قلبی، سبب افزایش سرزنش خود و ملامت های پی درپی می شود. در روان شناسی سلامت، یکی از راهکارهای سالم ماندن از اضطراب، عبور از لحظه های ناخوشایند عاطفی است. برای مثال، زمانی که از دست کسی ناراحتیم و با کدورتی روبه‎رو می شویم، بهترین روش، مقابله آنی و گفت وگو با فرد آزاردهنده درباره مسئله ناراحت کننده است.

به تعبیر دیگر، هنگامی نشاط به دست می آید که از لحظه ها عبور کنیم، و زمانی از لحظه ها عبور می کنیم که حق لحظه ها را ادا کرده باشیم و این ممکن نیست، مگر زمانی که در لحظه ها حضور کاملی داشته باشیم.

بر این اساس، استفاده از فن انعکاس احساس و بازتاب ناراحتی ایجاد شده از سوی مخاطب، می تواند ما را به نشاط درست و پرهیز از کدورت ها منتقل کند. به تعبیر اساتید اخلاق، ما در اسلام انتقاد داریم، ولی غیبت خیر. زمانی کدورت پیش می آید که مهارت ابراز وجود فرد کم باشد و توان انعکاس احساس بد ناشی از رفتار منفی را به مخاطب خود نداشته باشد.

جالب است بدانید که این فن در کلامی از امام دهم نیز مطرح شده است. حضرت هادی علیه السلام می فرماید: «العِتابُ خَیرٌ مِن الحِقْدِ؛ سرزنش کردن بهتر است از کینه به دل گرفتن». (مجلسی، 1403ق: ج ٧٨: ٣٦٩: ح 4)

تهذیب، مقدمه تحصیل

بذر هر قدر هم مرغوب باشد، در شوره زار محصول نمی دهد. برای برداشت محصول خوب، نیازمند آماده سازی زمینی هستیم که پذیرای بذر خواهد بود. در یادگیری و دانش اندوزی نیز نیازمند چنین زمینه سازی هستیم.

در فرهنگ اسلامی یادگیری، آماده ساختن ذهن و روان برای یادگیری و ایجاد ظرفیت مطلوب برای باروری بذر دانش، مقدمه ای برای دانشمند شدن است. اگر چنین ظرفیتی فراهم نشود، نه تنها شکوفایی واقعی رخ نمی دهد، که اگر هم اتفاق بیفتد، با آسیب هایی چون خودپسندی، سوءاستفاده از دانش و بهره بردن از آن در مسیرهای غیراخلاقی محتمل است. از این رو، در رهنمونی از امام هدایت می‎خوانیم: «الحِکمَـةُ لا تَنْجَـعُ فی الطِّباعِ الفاسِدَةِ؛ حکمت در جان های فاسد مؤثر نمی افتد». (همان: ٣٧٠: ح 4)

روحیه سپاس بهتر از لذت نعمت

برخورداری از روحیه سپاس در همه افراد وجود ندارد. هر قدر انسان ها سالم تر باشند، روحیه تقدیر نیز در آنها بالاتر است. به گواهی یافته های روان شناسی شخصیت، انسان های کام یافته و سالم، از مسیری که رد شده اند، به نیکی یاد می کنند و از کسانی که آنها را در رسیدن به موفقیت یاری داده اند، سپاسگزاری مناسبی دارند. در مقابل، افراد با گره های روانی، نمی توانند حس تقدیر را در خود زنده نگه دارند و در برابر همراهان زندگی خویش، برخوردهای ناشایستی همراه با ناسپاسی در آنها دیده می شود.

در سخنی از امام هادی علیه السلام، برخورداری از روحیه سپاس، بهتر از خود نعمت شمرده شده است. در کلام حضرت می‎خوانیم: «الشاکرُ أسعَدُ بالشُّکرِ مِنهُ بِالنِّعمَةِ التی أوجَبَتِ الشُّکرَ؛ لأنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ، و الشُّکرَ نِعَمٌ و عُقبی؛ خوشبختی شکرگزاری برای شاکر، بیشتر از خوشبختی او به نعمتی است که موجب شکر شده است؛ زیرا نعمت، متاعی [فانی] است، ولی شکر، نعمت و عاقبت است ». (حرّانی، 1404ق: ٤٨٣)

ستیز با ستیزه

زمانی به بحث و مشاجره کشیده می‎شویم که از جنبه عقلانیت و اخلاق خویش دست برداشته باشیم. افراد خویشتن‎دار و انسان هایی که از عزت نفس بالایی برخوردارند، با کوتاه آمدن، به بن بست مشاجره و بگو مگو خاتمه می دهند و با برون رفت از این بحران کلامی، روحیه ای بهتر برای خود رقم می زنند. عده ای از سر نادانی، کوتاه آمدن عاقلانه را با کم آوردن جاهلانه اشتباه می گیرند و در صدد اثبات خویش و خودپسندی‎های نهفته در درون خود، رابطه ای بغرنج را رقم می زنند.

در کلام پیشوای خوبی ها، از این رفتار چنین نهی شده است: «المِراءُ یفسِدُ الصَّداقَةَ القَدیمَةَ، و یحَلِّلُ العُقدَةَ الوَثِیقَةَ، و أقَلُّ ما فیهِ أن تَکونَ فیهِ المُغالَبَةُ، و المُغالَبَةُ اُسُّ أسبابِ القَطیعَةِ؛ ستیزه کردن، دوستی دیرینه را بر هم می زند و گره محکم را می گشاید. کمترین چیزی که در ستیزه کردن هست، این است که هر یک می خواهد بر دیگری چیره آید و این چیره جویی، عامل اصلی بریده شدن پیوند دوستی است ». (محمدی ری شهری، 1377: ج 6: 202: ح 10445)

سرعت گیرهای دانش

هر کدام از توانمندی ها ما می تواند با آسیب هایی همراه باشد که آگاهی از آن، قدم مؤثری در پیشگیری از ابتلا یا چیره شدن بر ناشایستی هاست. در مسیر دانش و علم آموزی نیز، با سرعت‎گیری به نام خودپسندی و غرور روبه‎رو هستیم که همانند آفتی سهمگین، شکوفه های درخت دانش را به زردی و پژمردگی می کشاند و از باردهی آن جلوگیری می کند.

فرد مغرور، با عینک خودبینی، نشان عبور نکردن از دوره های تحولی خود را به دیگران می نمایاند و با این کار، هم روابط میان فردی خویش را مخدوش می کند و هم مانع افزایش دانش و پیشرفت های پسین خود می گردد. در هشداری از امام علی النقی علیه السلام آمده است: «العُجبُ صارِفٌ عَن طَلَبِ العِلمِ، داعٍ إلَی الغَمْطِ و الجَهلِ؛ خودپسندی و غرور، از دانش‎طلبی باز می دارد و به تحقیر دیگران و نادانی فرا می خواند. » (مجلسی، 1403ق: ج 72: 199: ح 27)